Het verhaal over zijde

GOOOONG - met één beweging van de dirigent zwaait het doek open en een magisch tafereel toont zich aan het publiek. Dit is het bijzondere moment waarop dansers en publiek elkaar voor het eerst zien. Het is rustig, maar pulserend van energie. In de orkestbak zwellen de violen op, en ik adem diep in om mijn longen op tijd te vullen. Als de muziek een crescendo bereikt, SWOOSH, werp ik dubbele regenbogen van zijde de lucht in.

Mijn vertrouwde linten zijn glanzend en vloeiend en zijn een eerbetoon aan de zijde waar ze van zijn gemaakt. Met een paar draaiingen van mijn polsen, zwieren zes meter lange lussen en achtvormige spiralen over het podium. Als ik dan achter de coulissen verdwijn, volgen de lange zijden linten in mijn kielzog. En ik kijk met veel voldoening hoe ze soepel over het wervelende pad lopen waar ik ze doorheen loods.

In het seizoen van 2018 was ik één van de feeën met zijden linten in het openingsstuk – Uit de Hemel om allen te redden. Nu we het toch over zijde hebben, wist u dat de geschiedenis van zijde bijna zo oud is als de Chinese beschaving zelf? 

Er was eens 

Op een winderige middag rond 3.000 v. Chr. ging keizerin Leizu, vrouw van de grote Gele Keizer, in haar tuin zitten voor een kop thee. Onder de schaduw van een moerbeiboom bracht ze het kopje naar haar lippen toen, plons, er een klein voorwerp in haar drankje viel (dat haar keizerlijke neus net miste). De keizerin bracht verrast haar kopje omlaag. De cocon van een mot, hard, langwerpig en pasteiwit van kleur, was van de schommelende moerbei takken gevallen. Met keizerlijke kalmte plukte ze de klodder uit haar thee en stond op het punt het weg te gooien toen ze merkte dat het opmerkelijk zacht was. De cocon was niet ingekapseld in een harde schil, maar in een soort vezel, die door de korte onderdompeling in haar hete thee nog zachter was geworden. Leizu trok aan een losse rafel en rolde het af tot de lengte van haar tuin, meer dan 600 meter. Geïntrigeerd verzamelde ze meer cocons van de boom om te ontrafelen, en verwerkte de strengen tot een doek. Toen ze klaar was, had ze een zachte en glanzende stof geweven die koel aanvoelde.

De keizerin was opgewonden door haar ontdekking en liet het daar niet bij. Ze bestudeerde de rupsen die de cocons produceerden en merkte dat ze alleen moerbeibladeren aten. Leizu overtuigde de Gele Keizer om een boomgaard met moerbeibomen aan te schaffen zodat ze deze zijderupsen kon domesticeren. Ze vond een haspel uit om hun cocoonvezels tot draad te draaien, en een weefgetouw om er een doek van te weven. Daarna gaf ze het geleerde door aan haar gevolg en zo ontstond een traditie van zijdeteelt.

Na een verstoorde middagthee raakte de nieuwe ontdekking van de keizerin verstrengeld met China's vijfduizend jaar durende geschiedenis. Vanaf dat moment werd Leizu ook bekend als de godin van de zijde. 

Een traditie begint

Zijde was meteen een succes. Zacht maar sterk, licht en elegant, zijde is makkelijk aan te passen en bezit vele deugden die het uiterst waardevol maken. Het houdt je koel in de zomer en warm in de winter. Het vloeit vocht af. En geweven stoffen van geverfd zijde behouden eeuwenlang hun kleur.

In de eerste duizend jaar na deze ontdekking, werd zijde uitsluitend geproduceerd voor de keizer en zijn hechte relaties of als geschenk aan hoogwaardigheidsbekleders. In de loop van de tijd, met de toename van de zijdeproductie, mochten andere klassen van de samenleving ook zijde bezitten. Iedere sociale laag en positie had echter zijn eigen exclusieve specifieke kleuren, accessoires en motieven. Geel was bijvoorbeeld voorbehouden aan de keizer. Mannen uit verschillende militaire gelederen droegen ook verschillende zijden hoofddeksels ter onderscheiding.

Behalve kleding en decoratie, werd zijde gebruikt om muziekinstrumenten, pezen voor pijl en boog, vislijnen en 's werelds eerste (luxe) papier te maken. In feite is veel oude kennis bewaard gebleven en doorgegeven door middel van zijden rollen. Tijdens de Han-dynastie (206 v. Chr. - 220 na Chr.) kon zijde zelfs worden gebruikt als betaalmiddel in de handel.

In de zijde producerende provincies van China verzorgden families van dochters, moeders en grootmoeders door de eeuwen heen hun zijderupsen gedurende de ene helft van het jaar, en oogstten, ontrafelden, sponnen, weefden, verfden en borduurden ze tijdens de resterende maanden.

Verspreiding naar het Westen

Omdat zijderupsen inheems waren voor China en geheim gehouden werden voor buitenstaanders, hadden buitenlanders geen idee hoe zijde werd gemaakt. Maar zijde werd al snel één van de meest gewilde stoffen ter wereld en veel landen wilden er graag in handelen. Deze snelle groei van de populariteit leidde tot de opkomst van de Zijderoute. Hoewel zijdeproducten de grenzen van China konden verlaten, gebood de Chinese overheid de geheimen van de teelt binnen het keizerrijk te houden. Iedereen die gepakt werd met het smokkelen van zijdemotten of eitjes werd geëxecuteerd.

Met de immigranten begon na tweeduizend jaar succesvolle grensbeveiliging kennis over de zijdeteelt Korea en India binnen te druppelen. In 440 n. Chr. reikte het voorbij de westelijke grens van China toen een Chinese prinses – uitgezonden om een stamprins te trouwen als onderdeel van een diplomatiek huwelijk – eieren van zijderupsen verstopte in haar rijk versierde haarknot. Helaas voor de zijde liefhebbers in Europa, hielden de stammen het geheim ook onder elkaar. Het Westen moest nog wachten.

Eindelijk, in 550 na Chr. kwamen twee monniken van Justinianus de Grote thuis met de kostbare eieren die in hun staf verborgen zaten, en de langverwachte kennis kwam uiteindelijk in Byzantium (tegenwoordig Istanbul) terecht. Voorheen geloofden Romeinen dat zijde werd geoogst door "het dons met behulp van water van de bladeren te verwijderen" (Natuurgeschiedenis van Plinius). Van daaruit verspreidde de zijdeteelt zich geleidelijk over heel Europa.

De idealen van het oosten die in zijde zitten, zijn echter nooit vervaagd. Zijde is tijdloos. Na vijfduizend jaar heeft zijde zich door de Chinese dynastieën heen geweven en zich een weg gebaand naar het Shen Yun podium. Als ik terugdenk aan het afgelopen seizoen, voel ik nog steeds mijn lange zijden watermouwen gracieus om me heen stromen terwijl ik danste in Han Dynastie mouwen. Een paar keer snel omkleden verder, ben ik gekleed in hemelse gewaden (en de inspiratie voor Tang Dynastie kleding) midden in de wolken. Snel door naar het laatste millennium, en ik ben een Mantsjoerijnse prinses van de Qing-Dynastie, die mijn zijden doek speels rondgooit in de paleistuinen. En de show is nog niet afgelopen.

Vandaag de dag is zijde internationale handelswaar. Toch blijft het een symbool van de oude Chinese beschaving. Maar duizenden jaren geleden begon het allemaal met een kopje thee.

Andere leuke weetjes

• Archeologen hebben een half ontrafelde zijderupscocon uit 2600 v. Chr. ontdekt.  
• Seres, het oude Griekse woord voor China, betekent "het land van de zijde".
• De handel in zijde vond plaats vóór de oprichting van de zijderoute en het eerste bewijs van handel is een Egyptische mummy uit 1070 v. Chr. gewikkeld in zijde.
• Boeren konden geen zijde dragen tot aan de Qing-dynastie (1644-1911).