Klassiek Chinees voor beginners: het Latijn van Oost-Azië (Deel 1)

Mensen denken misschien dat Chinees één enkele taal is. In feite worden er door heel China honderden dialecten gesproken, waarvan vele voor elkaar onbegrijpelijk zijn en er zelfs binnen dialecten onderverdelingen bestaan. Het dialect dat de meeste mensen als Chinees zien, is Mandarijn, hoewel het Kantonees ook door een groot aantal mensen gesproken wordt, met name in het zuiden van China, Hongkong en de Chinatowns over de hele wereld.

Hoe zijn de mensen erin geslaagd te communiceren met zo'n verscheidenheid aan dialecten? Ondanks de verschillen in uitspraak, grammatica en lokale talen, werd één aspect van de taal gestandaardiseerd in heel China, en verspreidde zich zelfs naar andere Oost-Aziatische landen: literair of klassiek Chinees.

Afgeleid van het gesproken Chinees van de pre-Qin dynastie (221-207 v.Chr) werd klassiek Chinees geleidelijk aan gescheiden van de gewone spraak en evolueerde in een taal voor klassieke literatuur en formele geschriften.

Alleen een geschreven taal 

In het moderne Chinees bestaan de meeste woorden uit twee of meer karakters die samen een specifieke betekenis aannemen. Neem het karakter 文 (wén). Wanneer het gekoppeld wordt met het karakter 化 (huà), wordt het 文化,wat cultuur betekent; wanneer het gecombineerd wordt met 件 (jiàn) , wordt het 文件, wat “document” betekent; en met 字 (zì), is het 文字, wat “geschreven taal”betekent.

Maar in klassiek Chinees hebben de meeste woorden een enkel karakter en kunnen vrijelijk ingezet worden voor verschillende betekenissen bij het spreken. Dus 文 op zich kan verwijzen naar elk of al de bovenstaande. Het kan ook “beschaafd” betekenen, als tegenstelling van “strijdlustig”; het kan een persoon als vriendelijk, zachtaardig of geleerd omschrijven; of zelfs als iemands achternaam dienen. De aanwijzingen liggen in de omringende tekst en het is aan de lezer om de bedoelde betekenis te ontcijferen.

文言文 (wén yán wén) is de Chinese term voor “klassiek Chinees”. Merk op dat onze vriend 文 zowel als het eerste als derde karakter verschijnt. Dus de term zelf weerspiegeld één van de meest belangrijke concepten van het klassieke Chinees: flexibele interpretatie.

文言文 kan inderdaad legio dingen betekenen. “Een document dat spreekt over schrijven” zou één mogelijkheid zijn. “Elegant schrijven” zou een andere kunnen zijn. Of misschien “een tekst over hoe je een zachtaardig en vriendelijk persoon kan zijn”. Of het zou een “verslag van wat mevrouw Wen zei”, kunnen zijn, of zelfs “Meneer Wen spreekt over literatuur”. Maar in het algemeen wordt 文言文 begrepen als “literaire schrijftaal”.

Omdat Chinees een taal is van veel woorden die hetzelfde klinken, maar anders geschreven worden, zou het verschrikkelijk verwarrend zijn om in klassiek Chinees te praten. Laten we eens naar 文 (wén) kijken. Het klinkt hetzelfde als 聞, horen, 紋, houtsplinter, 蚊, mug... en de lijst gaat maar door.

Bij het schrijven van klassiek Chinees is er geen onduidelijkheid welk karakter wordt bedoeld en de lezer heeft de tijd om de karakters binnen de context te plaatsen. Bij het spreken ontstaan er vrijwel onmiddellijk misverstanden.

Dus hoe komt het dat China, Korea, Japan en Vietnam  al duizenden jaren gebruik maken van het klassieke Chinees als hun officiële geschreven taal? In mijn volgende blog zal ik enkele theorieën presenteren. Ik zal ook proberen een idee te geven van hoe klassiek Chinees klinkt (of beter gezegd, hoe het schrijft).